Bu makalemizde fabry hastalığı nedir ve fabry hastalığı tedavisi gibi konularda bilgiler aktaracağız. İlk olarak;
FABRY HASTALIĞI (ALFA-GALAKTOZİDAZ A YETERSİZLİĞİ)
Fabry hastalığı X’e bağlı olarak geçen bir glikosfingolipid metabolizma bozukluğudur. Klinik olarak hipohidrozis, korneal ve lektiküler opasiteler, anjiyokeratomlar (telenjiyektazik cilt lezyonları), akroparestezi ve böbrek, kalp ve beyinde vasküler bozukluklar görülebilir. Hastalık erkeklerde 1/40.000 oranında görülmektedir.
FABRY HASTALIĞI ETİYOLOJİSİ VE PATOGENEZİ
Fabry hastalığı X’e bağlı resesif olarak geçen bir hastalık olup erkeklerde kendini klinik bulgularla gösterir. Heterozigot olan kadınlar genellikle asemptomatikdirler veya çok hafif klinik bulgular olabilir.
Fabry hastalığı hücre plazmasında bulunan alfa-galaktozidaz enziminin yetersizliği nedeniyle oluşmaktadır. Bu enzimin geni X kromozomunun uzun kolunda bulunur. Enzim yetersizliği nedeniyle özellikle plazma ve vasküler endotel ve düz kas hücrelerinde nötral glikosfingolipid globotriosilseramid birikimi olur. Vasküler glikosfingolipid birikiminin devam etmesi sonucunda iskemi ve infarktüsler ve bunların klinik belirtileri etkilenen erkeklerde görülür. Kan grubu B veya AB olan erkeklerde hastalık daha şiddetli seyretmekte ve neden olarak bu kan grup substanslarının glikosfingolipid ile birlikte birikmesi gösterilmektedir.
Yapılan mokeküler biyoloji çalışmalarında alfa-galaktozidaz A geninde farklı mutasyonlar bulunmuş ve bu depo hastalığından bu mutasyonların sorumlu olduğu gösterilmiştir.
FABRY HASTALIĞI PATOLOJİSİ
Kan damarlarının düz kas hücrelerinde, paryetal hücrelerde ve endotel hücresinde, özellikle sitoplazmada belirgin globotriosilseramid birikimi vardır. Ayrıca bu birikim kornea epitelinde, glomerül ve böbrek tübülü epitelinde, kalp ve kas fibrillerinde, dorsal köklerin ganglion hücrelerinde ve otonom sinir sisteminde görülür. Ciltte telenjiyektaziler vardır. Kapiller, venüller ve arteriyollerde patolojik lipid depolanması mevcuttur.
FABRY HASTALIĞI KLİNİK BULGULARI
Anjiyokeratomlar genellikle çocukluk döneminde oluşur. Ve bu nedenle erken tanı konulabilir. Anjiyokeratomların büyüklüğü ve sayısı yaşla birlikte artar ve bir kaç milimetreyi bulabilir. Bu lezyonlar nokta şeklinde, koyu kırmızı veya mavi siyah renklerde ve düz veya hafif yüksek olabilir. Sıklıkla göbek ile diz arasında bulunurlar. Ancak vücudun diğer alanlarında da bulunabilirler. Kalçada, baldırlarda, göbek etrafında, alt abdomende, skrotumda ve glans peniste sıklıkla bulunurlar ve simetrik olurlar. Terleme genellikle azalmıştır veya yoktur.
Korneal opasiteler ve karakteristik lentiküler lezyonlar bulunur. Konjunktiva ve retinada vasküler lezyonlar bulunabilir.
Çocuklukta ve adölesan dönemde oluşan ağrı en çok sıkıntı yaratan semptomdur. Fabry hastalığı krizleri bir kaç dakika ile bir kaç gün sürebilir. El, ayak ve proksimal ekstremitelerde yanıcı bir ağrı vardır. Ağrı sıklıkla egzersizle, yorgunlukla ve ateşle ortaya çıkar. Bu ağrılar genellikle 3. ve 4. dekadlarda azalır. Abdominal ağrılar bazen apandisit ile karışabilir veya renal koliği taklit edebilir.
Hastanın yaşı ilerledikçe vasküler sistemin tutulmasına ait semptomlar gelişir. Hastalığın erken döneminde idrar sedimentinde eritrositler ve maltese crosses denilen lipid damlacıklar görülür. Proteinüri, izositenüri ve renal fonksiyonlarda yavaş gelişen bir bozulma ve hayatın 2. ve 4. dekadında azotemi gelişebilir.
Kardiyovasküler sistemle ilgili olarak hipertansiyon, sol ventrikül hipertrofisi, anjina pektoris, miyokard istemisi ve infarktüsü ve konjestif kalp yetmezliği gelişebilir. En sık görülen kapak lezyonu mitral yetersizliğidir. Elektrokardiyogram ve ekokardiyogramda anormallikler saptanabilir.
Serebrovasküler belirtiler sıklıkla küçük damar tutulumlarından kaynaklanır. Ayrıca kronik bronşit, dispne, bacaklarda lenfödem, epizodik diyare, osteoporoz, büyümede gecikme ve puberte gecikmesi görülebilir.
FABRY HASTALIĞI TANISI
Fabry hastalığından etkilenmiş erkek hastalarda tanı sıklıkla ağrılı akroparesteziler ve hipohidroz, karakteristik cilt lezyonları, korneal ve lentiküler opasiteler yoluyla konur. Yanlışlıkla akut eklem romatizması, eritromelalji veya nöroz tanısı konulabilir. Cilt lezyonları, skrotumun benign anjiyokeratomlarından ayırt edilmelidir. Ayrıca angiokeratoma circumscriptum ile karıştırılmamalıdır.
Fabry hastalığında görülen anjiyokeratomlar fukozidozis, galaktosialidozis, alfa-N- asetilgalaktozaminidaz yetersizliği ve sialidozda görülenlere benzerlik taşır.
Fabry hastalığının tanısı plazmada izole edilmiş lökositlerde veya kültüre edilmiş fibroblastlarda veya lenfoblastlarda belirgin olarak azalmış alfa- galaktozidaz A düzeyinin saptanması ile kesinleşir.
Heterozigot kadınlarda kkorneal opasiteler, izole cilt lezyonları ve plazma ile hücrelerde orta derecede alfa- galaktozidaz A aktivitesi vardır. Nadiren bazı kadınlarda erkelerdeki bulguların aynısı saptanabilir. Risk altındaki ailelerde restriction fragmant length polymorphism (RFLP) DNA çalışmaları ile ortaya konur ve ayrıca gen mutasyonu saptanarak riskteki kişiler ortaya çıkarılabilir.
FABRY HASTALIĞI TEDAVİSİ
Phenytoin ve carbamazepine kronik akroparestezi ve periyodik ağrı krizlerini azaltabilir. Diğer tedaviler destekleyici tedavilerdir ve nonspesifiktir.
Renal transplantasyon ve kronik hemodiyaliz hayat kurtarıcı olabilir. Yetersiz enzimin replasman şeklinde verilmesine yönelik çalışmalar tedavi amacıyla yapılmaktadır.
Kaynak
Bernstein HS, Bishop DF, Astrin KL, Fabry disease : Six gene rarrangements and an exonic point mutation in the alfa-galactosidase A gene. J Clin Invest