ASTIM NEDİR? NE DEĞİLDİR? (Astımla İlgili Tüm Sorular Bu Makalede)

Astım; öksürük, nefes darlığı, hışıltılı solunum ve göğüste baskı ile belirti veren kronik bir solunum sistemi hastalığıdır. Astımın kronik olması yani tekrarlama özelliğinin olması, ilaç kullanım süresinin uzun sürmesi nedeniyle bazı hasta ve ailelerin aklına değişik değişik soru ve çekincelerin gelmesine neden olmaktadır.   İlaç kullanımının değişik nedenlerle aksaması hastalığı daha da kronik hale getirmekte ve astımın “ağır astım”’a dönmesine yol açmaktadır. Yazımızda astımla ilgili ilginç sorulara cevap verilmekte olup, sizleri bu konuda daha da rahatlatacağımız düşüncesindeyiz.   Bunları sırasıyla belirtecek olursak;

Ailemde astım var, bende de astım ortaya çıkar mı?

Astımın sebepleri tam olarak anlaşılabilmiş olmamakla birlikte genetik ve çevresel faktörlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Ailenizde astım tanısı olan biri varsa sizde de astım gelişme riski yüksek orandadır. Anne ve babanın en az birinde alerjik durum varsa çocuklarda alerji gelişme oranı %30, her ikisinde de varsa çocuklarda alerji gelişme oranı yaklaşık %60-70 civarındadır. Besin alerjisi ve egzama gibi cilt lezyonları olan çocuklarda da astım gelişimi için risk artmıştır. Toz, polen gibi alerjenlere hassasiyet en sık astım sebepleridir, ancak astımlı bazı hastalarda alerjen tespit edilememektedir.

Astım psikolojik bir hastalık mıdır?

Astım psikolojik bir hastalık mıdır sorusu oldukça merak edilmektedir. Astım psikolojik bir hastalık değildir, ancak bazı durumlarda stres, astım şikayetlerine ve ataklarına yol açabilmektedir. Bu nedenle psikolojik yönünün olduğu düşünülmektedir.

Çocukluğumda bende astım yoktu, sonradan astım olduğu söylendi, astım kaç yaşında görülür?

Astım hastalarının yarısından çoğunda 10 yaşından önce astım şikayetleri ve astım atakları görülür, ancak buna rağmen astım her yaşta başlayabilir. Çocukluk çağında başlayan astım ergenlik çağında hafifleyip şikayetsiz bir dönem görülebilir. Ancak erişkinlikte tekrarlama eğilimindedir.

Astım hastasıyım, ancak her zaman şikâyetlerim olmuyor, ya da olsa bile aynı şiddette olmuyor,  neden bu kadar farklılık gösteriyor?

Astım atak veya şikayetlerine yol açan faktörlere astım tetikleyicileri adı verilir. En sık alerjenler ve enfeksiyonlar (özellikle viral enfeksiyonlar) sebep olmakla birlikte, özellikle soğuk havalar, egzersiz, parfüm ve spreyler, hava kirliliği veya sigara dumanı gibi zararlı gazlar, hava değişiklikleri, alerjik bünyelerde bazı besin ve ilaçlar tetikleyici faktör olabilmektedir.  Bazen bu tetikleyicilerden biri ile astım şikayetleri başlamakta iken bazen bir kaçına birden maruz kalınmaktadır. Bu da şikayetlerin daha fazla ve şiddetli oluşmasına sebep olabilmektedir. Şikayetlerinizin tekrarlamasının bir nedeni de uygun şekilde ve dozda tedavi kullanmıyor olmanızdır.

Astımdan kurtulabilir miyim?

Astım, tedavi ile tam kontrol altına alınabilen kronik bir hastalıktır. Hafif astımlıların bir kısmı uygun tedavi ve alerjenlerden korunma ile tamamen iyileşebilmektedir. Kontrol altında uygun tedavi, kontrol önlemlerini almış ve yaşam tarzı değişiklikleri yapmış olan hastalarda astım çok uzun yıllar şikayet oluşturmadan tam tedavi edilmiş kadar rahat seyredebilir. Ancak gelecekte tetikleyiciler ile karşılaşıldığında hastalığın tekrar ortaya çıkabileceği unutulmamalıdır.

Astım bulaşıcı, yani mikrobik bir hastalık mıdır?

Hayır, astım bulaşıcı bir hastalık değildir. Yani mikrobik bir hastalık değildir.

Astım hastaları nerelerde yaşamalıdır?

Astım hastaları için yerleşim olarak ideal bir yaşam alanından söz etmek mümkün değildir. Çünkü pek çok tetikleyici faktör vardır ve bu faktörler kişisel olarak farklılıklar gösterir. Ancak polen, ev tozu akarı gibi alerjenlere karşı hassasiyet mevcutsa yüksek irtifalarda ve denizden uzak nemin az olduğu bölgelerde bu alerjen seviyelerinde azalma izlendiği için bu bölgelerde yaşamak şikayetlerin azalması açısından yararlı olur.

Astım çalışmaya engel midir?

Mesleksel astımı olanların mutlaka alerji yapmayan meslek dallarında çalışmaları önerilir. Astımı mesleksel değilse işte çalışmaya engel bir durum bulunmaz. Tedavi altındaki astım çalışmaya engel değildir.

Astım hastası olarak evde hayvan besleyemez miyim?

Alerjik astımınız varsa evde kedi, köpek ve kuş gibi tüylü hayvan beslemeniz önerilmez. Ancak bu hayvanlara karşı bir alerji tespit edilmedi ise beslemenizde sakınca yoktur. Önerimiz yatak odasına bu hayvanların sokulmaması ve genel temizliğin tam yapılmasıdır.

Astım hastaları spor, egzersiz yapamaz mı?

Astım egzersiz ile tetiklenebilmekle birlikte bu egzersiz yapmaya engel değildir. Öncelikle astımınızın kontrol altında olduğundan emin olmalısınız. Bazı egzersizlerden önce doktorunuz size egzersiz öncesi ek tedaviler (aktivite yaparken sıkışmanızı engelleyen ilaçlar)  almanızı önerebilir. Egzersizlere başlamadan önce ısınma hareketleri yapmak egzersiz ile tetiklenen astıma engel olabilir. Koşu içeren egzersizler artan solunum sayısı ile birlikte kuru hava maruziyetine bağlı astımı tetikleme riski daha yüksekken, yüzme, aerobik, yoga gibi egzersizlerde bu durum daha az sıklıkta görülür.

Astım hastaları mutlaka düzenli tedavi kullanmalı mıdır?

Astım hastaları hastalıklarının şiddetine ve tedavi ile astımın kontrol altında tutulabilmesine göre gereken dozda tedavi kullanırlar. Bunlar içerisinde yalnızca gerektiğinde tedavi kullanan ve yaşam tarzı değişiklikleri (alerjenlerden kaçınma gibi) önerilen tedavisiz astım hastaları da vardır. Astımınız kontrol altında olduğu sürece periyodik kontrollerde doktorunuz tedavinizi azaltabilir, belli bir süre kesebilir veya gerekli olduğu durumlarda arttırabilir.

Astım yorgunluk ve unutkanlık yapar mı?

Tam kontrol altındaki astım yorgunluk ve unutkanlığa sebep olmaz, ancak astımınız kontrol altında olmadığı durumlarda oksijensiz kalmaya bağlı olarak yorgunluk ve unutkanlık olabilir. Ayrıca alerji haplarının bazıları ile baharda polen alerjisine bağlı “bahar yorgunluk sendromu” görülebilir.

Kortizon içeren (kortikosteroid) ilaçlar kullanıyorum, zararlı bir tedavi midir?

Birçok tedavi gibi kortizon içeren ilaçların da bazı yan etkileri vardır. Ancak kemik erimesi, katarakt gibi uzun süreli tablet veya iğne şeklinde kullanılan kortizon tedavilerinde görülen bu yan etkilerin hava yolu ile (inhale) kullanılan kortizon tedavilerinde görülmesi beklenmez.  Ancak ses kısıklığı, ağız içerisinde yaralar ve mantar enfeksiyonları gibi yan etkiler inhale kortizon kullanımına bağlı olarak görülebilir. Uygun inhalasyon tekniği kullanılması, her kullanım sonrası düzenli bir şekilde ağız ve boğazı biraz su ile gargara yapmak bu yan etkileri belirgin şekilde azaltır.

Astım hastalığım KOAH’a (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) döner mi?

Astım ve KOAH benzer şikayetlere (nefes darlığı, öksürük gibi) yol açmaları nedeniyle benzer hastalıklar olarak düşünülse de iki farklı hastalıktır. KOAH sigara içenlerde görülen ilerleyici karakterde ve tedavisi zor bir hastalıktır. Ancak astım hastaları sigara içmeleri halinde aynı zamanda KOAH hastası da olabilirler. Bu durum tanı ve tedavide zorluklar yaşanmasına sebep olur. Astım hastalarının bir kısmı (özellikle sigara içenler ve mesleksel nedenler olmak üzere) KOAH hastalığına da yakalansa bile genellikle farklı iki hastalık olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ben kendimi çok iyi hissediyorum, bazen şikayetlerim oluyor, ancak tüm tahlilerim ve filmlerim normal çıkıyor. Ben astım hastası değil miyim?

Astım tanısını kesin olarak koyduracak herhangi bir kan ve film tetkiki yoktur. Astım ataklar halinde seyreden ve ataklar dışında genellikle tüm muayene bulguları normal olabilen bir hastalıktır.  Astım tanısı kişiye ait uygun tıbbi öykü, şikayetler, muayene bulguları ile solunum fonksiyon testi adı verilen (ilaçlı veya ilaçsız) bir takım üfleme testleri ile konulur.

Astım hastaları gebe kalamaz mı, gebelikte ilaç kullanmam doğru olur mu?

Gebelikte astım kötüleşebileceği gibi belirtileri değişmeyebilir ya da tama yakın iyileşebilir.  Ancak sorunsuz bir gebelik ve sağlıklı bir bebek için gebelikte astım kontrolü şarttır. Astımın kontrol altında tutulmasını sağlamak amacıyla gebelikte zararlı olmayan ve güvenle kullanılabilecek tedavilerin doktor gözetiminde periyodik kontrollerle kullanılması gerekir.

Astım hastaları ameliyat olamaz mı, anestezi almam sıkıntı oluşturur mu?

Astım hastalarının ameliyat öncesi yapılacak ameliyatın türüne göre mutlaka bir uzman tarafından görülmesi, bazı tetkiklerin yapılması ve gerektiğinde ameliyat öncesi ve sonrasında bazı ek tedavilerin planlanması gereklidir. Bazı ameliyatlar astım hastaları için düşük riskli iken astımı kontrol altında olmayan bazı hastalarda operasyon yüksek riskli olup acil durumlar dışında bazı ameliyatlar belli bir süre ertelenebilir.

Astım hastaları hastalandığında yoğun bakımlık olabilir mi?

Astımlı hastalar düzenli takip edilmediği, yani astımları kontrol altında olmadığı dönemlerde özellikle ağır astımlı olanlar risk altındadırlar. Ağır bir astım atağı geçirerek hastalar yoğun bakımlık olabilir. Yaşam destek ünitelerine de bağlanmak zorunda kalabilir. Yaşam destek ünitesine solunum enfeksiyonu dışındaki nedenlerle bağlanan hastalarda bile risk çok yüksek iken solunumun makineye bir anlamda bağlı kaldığı ağır astımlı hastalarda yaşam riski daha yüksek olacaktır. Hastanın enfeksiyon kaynağını ortaya çıkarmak için yapılan değişik kültür araştırmaları her ne kadar hastanın hayata tutulmasını sağlasa bile risk grubu içinde yer almaları istenmeyen sonuçların doğmasına neden olabilir.

Astım hastaları enfeksiyonla karşılaşmalarında neler yapılmalı?

Astım ataklarının büyük bir kısmı enfeksiyon dışı nedenlerle ortaya çıkmaktadır. Ancak enfeksiyon araştırması her zaman için önemlidir. Ateş, sıklıkla ağız ve burundan sarı, yeşil renkli sekresyonların geldiği enfeksiyon durumlarında tedaviye katılan doktorlar tarafından yapılacak radyolojik, biyokimyasal, mikrobiyolojik ve destek terapileri ile hastaların iyileşmesine çalışılmaktadır. Önemli olan hastanın doktor kontrolünde olmasıdır.

Prof.Dr. Sami Öztürk

Allerji ve İmmünoloji,

Göğüs Hastalıkları Uzmanı